فرهنگ عزاداری مردم شهرستان ورامین طبق روایات کتب و اسناد تاریخی، دشت ورامین علیرغم قدمت تاریخی و هفت هزار ساله از جایگاه ویژه فرهنگی، مذهبی و آموزشی خاصی برخوردار است که در بعد مذهبی به دلیل اینکه از شهر “ری” به عنوان مرکز تاریخی مذهبی همواره یاد شده است، ورامین نیز به خاطر همجواری با “ری” دستخوش تحولات روندهای تاریخی مذهبی بوده است. ورامین در اجرای مراسمی نظیر ایام دهه محرم و روزهای تاسوعا و عاشورا مراسم مذهبی مخصوص به خود را داشته که آوازه آن در مقاطع تاریخ معاصر ایران پیچیده بود و به دلیل همین اهمیت مذهبی، مردم سراسر ایران برای اجرای مراسم ایام محرم و گرفتن حاجات و اجرای نذورات خویش به منطقه ورامین مسافرت می کردند. شناخت این مراسم و روندهای تاریخی آیین مذهبی در منطقه ورامین، می تواند مبنای مطالعه حوزه مردم شناسی مذهبی در این محور جغرافیایی قرار گیرد و با توجه به این رویکرد در این متن به شناخت آیین و اجرای مراسم مذهبی ایام محرم و صفر در دشت ورامین از دوره تاریخی سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۴۰ خورشیدی پرداخته است که می خوانید: موقعیت تاریخی منطقه ورامین در زمان قیام امام حسین(ع) طبق نوشته های جلد دوم تاریخ یعقوبی؛ “معاویه بن ابی سفیان” وقتی به قدرت رسید، کارگزار امام علی(ع) که “ربیع بنخیتم” نام داشت را برکنار کرد و به جای او “زیاد بن ابیه” را به امارت ری و خراسان در سال ۵۱ هجری قمری گمارد در این زمان ری منطقه ای آباد بوده و یعقوبی خراج ری و مضافات آن را در زمان معاویه حدود ۳۰ میلیون درهم ذکر کرده است. پس از او پسرش “عبیدالله” بر این خطه فرمان راند؛ عبیدالله وعده حکومت ری را به “عمر سعد و شمربن ذی الجوشن” داد تا آنها را برای شهادت امام حسین(ع) با خود همراه سازد که آوازه آبادی و ثروت ری، آنها را به جنگ علیه ایشان تحریک کرد. طبق شواهد موجود در این دوره مردم ری و ورامین بیشتر اهل تسنن و طرفدار بنی امیه بوده اند، گرچه بعد از واقعه کربلا مشاهده می شود که در سال ۶۶ هجری نیز جمعی از خوارج در دهکده فیروز بهرام “فیروز رام” از نواحی ری بر والی ری خروج کردند که خوارج با مرزبان ری به اسم “فرخان” همپیمان شدند و پس از جنگ خونین، منطقه ری و ورامین را از سلطه بنی امیه به مدت کوتاهی آزاد کردند که بعدها پس از روی کار آمدن “مصعب بن زبیر” والی اصفهان به علت اختلافی که بین خوارج و فرخان ایجاد شده بود، ری دوباره به دست بنی امیه افتاد که “حجاج ابن یوسف ثقفی” بر ری حکومت کشتار مردم را حکمرانی کرد. طبق متون و اسناد تاریخی نشان می دهد که بیشتر مردم منطقه ری و ورامین در زمان قیام امام حسین(ع) سنی مذهب و پیروان ادیان دیگر بوده اند و بر سر این منطقه، همواره بین خوارج و بنی امیه درگیری و نزاع وجود داشته است، چنانکه جنگ با امام حسین(ع) توسط عمرسعد، وعده ای بود که یزید، حکمرانی بر ری و ورامین را به وی داده بود که هیچگاه نیز این وعده را عملی نکرد و در آخر عمرسعد و شمر ذی الجوشن سالیانی بعد از واقعه کربلا توسط مختار به هلاکت رسیدند. برگزاری مراسم پرشور عزاداری ماه محرم و صفر ورامین از قرن ششم هجری رسمیت یافت منطقه ورامینبه لحاظ جایگاه برگزاری مراسم مذهبی از جمله ماههای محرم و صفر از موقعیت ویژه ای همواره برخوردار بوده است که به لحاظ قدمت تاریخی نیز برگزاری مراسم ماه محرم در آن از تاریخچه غنی برخوردار است. طبق متون و اسناد تاریخی، ورامین به لحاظ جایگاه مذهبی و تاریخی در زمان ایران پس از اسلام، زیرمجموعه منطقه ری به حساب می آمد که این منطقه در سال ۲۲ یا ۲۳ هجری به دست مسلمانان فتح شد که حاکم آن شخصی به نام “کثیربن شهاب ناصبی” که از طرف “مغیره بن شیعه” والی کوفه به سمت منطقه ری گشت، بعدها در دوران روی کار آمدن آل بویه در منطقه ورامین در زمان حیات امام موسی کاظم(ع) شیعیان فزونی و نفوذ می یابند و در منابع تاریخی متقین بیان شده است که در میان اصحاب امام موسی کاظم(ع) به چند نام رازی بر می خوریم که به احتمال از ساکنان ری و ورامین بوده اند.
بعدها در دوران غیبت صغری، حضرت مهدی(عج) یکی از نواب اربعه ایشان در منطقه ری و ورامین شخصی به نام “ابوالحسن محمدبن جهز اسدی” را به عنوان نماینده خود به مردم معرفی کرده بود و در کنار این موقعیتهای مذهبی تاریخی در منطقه ری که از شهر ری تا گرمسار “خوار قدیم” را شامل می شد، مشاهده می شود که از قرن چهارم به بعد مذهب تشیع نفوذ و سبط بیشتری پیدا می کند. با حضور انواع فرق اسلامی، آیین و ادیان دیگر در این وسعت جغرافیایی، شیعیان نیز به صورت مسالمت آمیز در کنار دیگر فرقه ها و ادیان زندگی کرده و آیینهای مذهبی خاص خویش مانند اجرای مراسم عزاداری ماه محرم را از قرن ششم به بعد که نفوذ و گسترش بیشتری در منطقه ورامین و حومه پیدا کرد را از همان زمان تا به امروز باشکوه تر برگزار می کنند.
صحن امامزاده “سیدفتح الله” را در ایام محرم فرشهای خوش فرم ورامین زینت می داد هنگام برگزاری عزاداری ماه محرم در ورامین، هیئت “سیدفتح الله” و “شاه حسین” طی دهه های ۱۳۰۰ تا ۱۳۴۰ خورشیدی از قدیمی ترین هیئتهای مذهبی بودند و بعدها هیئتهای مذهبی دیگری به صورت رسمی شروع به فعالیت کردند ولی در آن سالها شهر ورامین دو هیئت مذکور را بیشتر نداشت که هر یک آیین و مراسم خاص خود را به شیوه ای متفاوت برگزار می کردند. یکی از این هیئتها در “سیدفتح الله” مراسم دینی خود را انجام می داد، افرادی که در این هیئت همه کاره بودند از لحاظ تمکن مالی، وضع مناسبی داشتند، ساده تر از اینکه هیئت “سیدفتح الله” را قشر مرفه ورامین تشکیل می دادند وعلامت آنان هفت تیغه بود و این را امتیاز می دانستند. تعداد علمهای پارچه ای، بیرقهای رنگی و کتلهایشان چشم نواز بود و در ایام محرم، صحن “سیدفتح الله” را فرشهای خوش فرم ورامین زینت می داد که در و دیوار را هم قالی می کوبیدند و یا پرده های خوش رنگ، حاشیه تمام حجره ها و غرفه ها را کتیبه هایی که در آن شعرهای ایام محرم بود، نصب می کردند و بسیاری از نمایشهای مذهبی روز عاشورا به وسیله این هیئت و کارگزارانش انجام می شد. تمام هیئتهای ورامین در روز عاشورا به کهنه گل می رفتند روز عاشورا در طی همان دهه، روز باشکوهی بود که تمام هیئتها از تمام اطراف و اکناف تلاش می کردند به ورامین بیایند تا همگی در محله قتلگاه روستای کهنه گل ورامین گردهم آیند که طی دهه ۱۳۰۰ تا ۱۳۳۰ خورشیدی، چهار دسته عزاداری به میدان قتلگاه می رفتند. سینه زنهای هیئت “سیدفتح الله” که از لحاظ کمیت، نظم، علامت و تعداد پرچم چشمگیر بود و دو سینه زنهای هیئت بنی اسدی “شاه حسین” از لحاظ کمیت به پای هیئت “سیدفتح الله” نمی رسید، زیرا بنی اسید از دو دسته سینه زنها و بنی اسد تشکیل می شد. در عزاداری بنی اسد، تعدادی از جوانان و نوجوانان پرجوش و خروش بودند که لباس عربی می پوشیدند و به صورت فشرده حرکت می کردند، چند قدم راه می رفتند و ناگاه می ایستادند، دور هم حلقه می زدند، یکی که میداندار بود می گفت: اکبر چه شد؟ دیگران می گفتند: شهید شد؛ میداندار می گفت: عون چه شد؟ آنان می گفتند: شهید شد و پس از اینکه میداندار نام چند تن از شهیدان کربلا را می گفت و پاسخ می شنید، شهید شد، آن وقت میداندار می گفت “پس خاک بر سر ما” و همه خم می شدند و خاک بر سر خود می ریختند. دسته دیگری که جلب توجه می کرد، دسته سادات بود؛ این دسته ملاحظات مالی و طایفگی را به حساب نمی آوردند که این دسته از اربابهای میری تا سادات کم درآمد را در یک جا جمع می کرد و همه سیاه پوش، شال سبزی دور گردن، با پای برهنه و سرها را به نشانه اندوه خم کرده حرکت می کردند که نه شعار می دادند و نه نوحه می خواندند و آرام در سکوتی حزن انگیز حرکت می کردند. طی برگزاری این مراسم در آن زمانه ها، علاوه بر عزاداری، مراسم روضه خوانی و نمایشهای مذهبی در قالب علم، تخت یزید، حجله قاسم، دو طفلان مسلم، پرده برداری، شام غریبان، بنی اسد نیز برگزار می شد.
